Vygotsky’ye göre, bireyin gelişimi özellikle doğumdan itibaren 24 aya kadar olan süreçte doğal bir seyir izler. Ancak 2 yaşından sonra birey kültürel etkileşimin yoğun olduğu alana geçer. Vygotsky, gelişimin kaynağını psikolojik süreçler değil çevre faktörlerine dayandırır. Bu bakımdan, Piaget’in bilişsel gelişim kuramıyla farklı bir perspektife sahiptir. Vygotsky’ye göre gelişim dönemleri, ilkel dönem, naif psikoloji dönemi, benmerkezci konuşma dönemi ve içeriye büyüme dönemi olarak dört temel aşamada ele alınır.
a) İlkel Dönem: Bu dönemde bebek, koşullanma aracılığıyla öğrenmeyi gerçekleştirir. Dil gelişimi henüz tamamlanmamıştır ve bebek rastgele öğrenme ve içgüdüsel hareketlerle öğrenmeye devam eder.
b) Naif Psikoloji Dönemi: 24 ile 36 ay arasındaki bu dönemde dil gelişimi başlar. Bebek, dilin basit kullanımını öğrenmeye başlar, ancak dilin karmaşık yapısına henüz hakim değildir.
c) Benmerkezci Konuşma (Kendi Kendine Konuşma-Özel Konuşma) Dönemi: Dil gelişimiyle birlikte problem çözme ve oyun becerileri de gelişir. Bebek, kendisine sorular sorar ve kendisine cevaplar verir. Bu dönemde dilin simgesel yönü gelişir.
d) İçeriye Büyüme Dönemi: Sesli konuşma yerini içsel düşüncelere bırakır. Çocuk artık düşüncelerini içsel olarak ifade eder. Örneğin, çocuğun annesinin söylediklerini sessizce düşünmesi veya hayal etmesi içeriye büyüme dönemi olarak adlandırılır.
Vygotsky’nin kuramında temel kavramlar şunlardır:
a) Yakın Gelişim Alanı: Bireyin kendi başına gerçekleştirebildikleriyle bir yetişkinle birlikte ortaya koydukları arasındaki farkı ele alır. Öğretmenle birlikte öğrencinin potansiyelinin ortaya çıkarıldığı bu alan, takım çalışması, grup çalışması, düşünce farkındalığı ve problem çözme becerileri gibi özellikleri içerir.
b) Aktivite Teorisi: Belleğin görevlerini sınıflandırma, karar verme ve hatırlama gibi durumları günlük yaşam tecrübelerine dayandırır. Birey, çevreden aldığı bilgilerle yeni fikirler oluşturur, hatırlar ve ilişkilendirir. Deneyimler arttıkça aktivite, hareketlilik ve sosyal ilişkiler de güçlenir.
c) İçselleştirme: Çocuğun sosyal etkileşimlerle elde ettiği deneyimleri kendi benliğine mal etmesidir. Örneğin, annesi oyun oynamak istemediğinde çocuk bunu kendisiyle ilişkilendirerek, annenin kendiyle oynamak istemediğini düşünebilir.
Görüldüğü gibi, Vygotsky sosyo-kültürel yapının gelişim üzerinde büyük etkisi olduğunu vurgulamaktadır. Dil gelişimi, iletişim ve gelişim alanlarındaki temel süreçlerin etkisi, düşüncenin şekillenmesi ve eğitimcilerin sağladığı etkileşimin gelişimle paralellik gösterdiği vurgulanmaktadır. Vygotsky, bu düşünceleriyle sosyal yapısal bir bakış açısının temsilcisi olmuştur.
