İtaat, Türk Dil Kurumu Sözlüğü’nde “söz dinleme, boyun eğme, buyruğa uyma” olarak açıklanan bir kavramdır. Kural olarak emir ve yasaklara uymayı içinde barındıran itaat, otorite kabul edilen kişi, kurum vb. isteklerini yerine getirmektir. Bir emrin yerine getirilmesi olabileceği gibi yasaklanmış olan bir şeyden vazgeçmektir. Otorite kimi zaman bir kişi olabileceği gibi resmi kurumlar, kişiler olabilir. Endüstri ve organizasyon psikolojisi, din psikolojisi ve psikolojinin çeşitli alt dallarında itaat kavramı ile ilgili araştırmalar bulunmaktadır.
İtaat kavramı ile ilgili ilk çalışmalar “Nazi Almanyası” döneminde yapılan çeşitli eylemlerin sonucunda ortaya çıkan vahim tablonun ardından yapılmaya başlanmıştır. Miligram, bu olaylardan sonra insanların neden itaat ettiği konusunda araştırma yapmaya başlar. Miligram’ın bu deneyinde herhangi bir zorlama gücü olmaksızın bireylerin, bilim insanının emirlerine uyguduğunu görmüştür.
Miligram deneyinde, farkında olmadan itaat edilen otoriteler tarafından bir çok davranışa yön verildiği görülmüştür. Bilim insanı, elinde bulundurduğu statü sayesinde bir otorite figürü halindedir. İnsanlar, bilim insanının herhangi bir zorlama gücü olmamasına rağmen söylediklerini uygulayabilmektedir. Otorite figürü karşısında, rasyonel düşünmeyi bir kenara bırakıp, onun söylediklerine göre davranışlar sergilenmektedir. Bu da, otorite kabul edilenin daha deneyimli ve ilgili konuda daha bilgili olduğu ön kabulünden gelmektedir.
Merriam-Webster sözlüğünde, düşünce, fikir ve davranışı etkileme gücü olarak tanımlanan otorite, The Free Dictonary tarafından da hukuku uygulama, itaate zorlama gücü olarak tanımlanmıştır. Bu iki tanımdan hareketle, insanların otorite figürlerinin emir ve yasaklarına uyum gösterebileceği düşünülebilir. Otorite, gücü kullanan ve güce itaat eden iki unsurun toplamıdır.
Muzaffer Şerif tarafından yapılan “Otokinetik Deneyi”, normların ortaya çıkışını incelemiştir. Normlar, belirsizlik durumu yaşandığında, davranışa yön vermek için meydana gelen davranışlardır. Şerif, bir odada sabit kalan, küçük bir ışığın hareketine dayanan otokinetik etkiyi incelediğinde, önce deneklere teker teker, daha sonra ikişer üçer şekilde sorduğunda cevapların birbirine yakınlık arz ettiğini bulmuştur. Önceleri kendine göre bir standart belirleyen denek, sonraki cevaplarında gruba yakın standartta cevap vermiştir.
Endüstri ve organizasyon psikolojisinde ise itaat konusuna şu şekilde bir yaklaşım vardır; Çalışanlar, amirleri tarafından verilen emirlere itaat edecceklerine dönük temel bir varsayım ile karşılaşmaktadır. Bu varsayım amir tarafından verilen görevlerin gerektirdiği emirleri de kapsamaktadır. Çalışanların, verilen emirleri sorgulaması bakımından, verilen emirlerin niteliği de belirleyici bir rol oynamaktadır.
İtaat ile ilgili bir yaklaşım F Tipi Kişilik Yaklaşımıdır. F tipi kişiliğe sahip olan bireylerin geleneksel orta sınıf değerlere bağlı ve kendilerini ait gördükleri grup tarafından idealize edilen otoriteye sorgusuz itaat eden bireyler oldukları ve geleneksel değerlere uymayan kişilerin de dışlanması ve cezalandırılması gerektiğini düşünürler. Güçlü olanın sert olması gerektiği, güçsüzlerin ezilmesinde sakınca görülmediği bir kişilik tipi olduğu da literatürde ifade edilmektedir. İnsanlığa karşı tehdit oluşturduğu düşündüğü gruplara karşı bir düşmanlık besleyen, dünyada kötü şeylerin, insanlığın sonunu getireceğine kanaat getiren kişiler olarak da tanımlanmaktadır.
Sağ Kanat Yetkeciliği Kuramı açısından, yüksek düzeyde sağ kanat yetkeciliğine sahip bireylerin, otorite kabul ettiği kurumların ve kişilerin verdiği emir ve yasakları kabul etme eğiliminde olduğu ifade edilmektedir. Bu kişiler, neyin iyi neyin kötü olacağının en doğru kararının da otorite tarafından verilebileceğini düşünmektedir. Otorite sahiplerinin verdiği kararlar, her ne kadar normlara aykırılık teşkil etse de rahat aşama giden bir yol olduğu düşüncesi de hakimdir.
