Madde Kullanım Bozukluğu, psikolojide bir kişinin maddeyi kullanmasına rağmen çeşitli sorunlar yaşaması, buna rağmen maddeyi kullanmasını ifade eden bozukluktır. Bu bozukluk, nikotin, alkol ve yasa dışı maddeler gibi maddelerin sosyal, akademik ve mesleki sorunlara neden olduğu durumları kapsar. Kenevir, opioidler, sedatifler, hipnotikler, inhalanlar, halüsinojenler ve uyarıcılar gibi çeşitli maddeler bu bozukluğa neden olan yaygın yasa dışı maddeler arasında yer alır.
Maddeler, merkezi sinir sistemi üzerinde farklı etkilere sahip olabilir ve enerji artışından derin sedasyona ve halüsinasyonlara kadar çeşitli etkiler gösterebilir. Genellikle, Madde Kullanım Bozukluğunun ilk aşamaları, kullanımın bir esenlik duygusu veya öfori yaşattığı, olumlu pekiştirmenin etkili olduğu aşamalardır. Ancak fizyolojik ve psikolojik bağımlılık ilerledikçe, maddelerin olumsuz pekiştirme sağlayarak disfori ve hoş olmayan yoksunluk semptomlarını giderdiği deneyimlenir.
Madde Kullanım Bozukluğu, konusu irdelenirken, maddenin yasal olup olmaması, kullanım amacının tıbbi olup olmaması gibi etmenlerden ayrı olarak irdelenmektedir. Bağımlılık riski ve bağımlılığa hızlı bir şekilde ilerleme süreci, kullanılan maddeye bağlı olarak değişir. Örneğin, opioid ağrı kesiciler gibi bazı ilaçlar diğerlerine göre daha yüksek bağımlılık riskine sahiptir ve daha hızlı bağımlılığa neden olabilir.
Madde Kullanım Bozukluğunu tanımlamak için çeşitli terimler kullanılmıştır. Ancak bu terimler, bazen İngilizce kaynaklarda birbirinin yerine kullanılabildiği veya okuyucu tarafından karıştırılabildiği için ayrımını bilmek önemlidir. Bu terimler arasında şunlar yer alır:
İçindekiler
Madde Kullanım Bozuklukları Hakkında
Madde Kullanımı: Maddelerin tüketilmesini ifade eder ve herhangi bir olumsuz sonuçla karşılaşmadan kullanımı kapsar. Sosyal kullanım, eğlence amaçlı kullanım veya dini ritüeller gibi farklı amaçlarla ilişkilendirilebilir.
Maddelerin Yanlış Kullanımı: Bir maddenin yasal veya tıbbi kılavuzlara uygun olmayan bir amaçla kullanılmasıdır. Örneğin, uyku ilacı aldıktan sonra uyuyamayan bir kişinin bir saat sonra başka bir hap alarak etkisini artırmaya çalışması gibi durumlar buna örnek olarak verilebilir.
Maddelerin Kötüye Kullanımı: Olumsuz sonuçlara rağmen (fiziksel, sosyal veya yasal) kullanıma devam edilmesini ifade eder.
Madde Kullanım Bozukluğu’nun belirtileri ve semptomları kişiden kişiye büyük ölçüde değişebilir. Bu belirtiler, kullanılan maddeye, kullanım süresine, ciddiyetine ve bireyin kişiliğine bağlı olarak farklılık gösterebilir. İşte bazı yaygın madde kullanımı belirtileri ve örnekler:
Alkol Kullanımı:
- İştahsızlık, mide ekşimesi (reflü)
- Titreme, terleme, çarpıntı
- Yüz kızarması, şişkinlik, göz çevresinde şişlik
- Tekrarlayan yaralanmalar
- Azalmış libido, obezite
Örnek: Alkol kullanımına bağlı olarak bir kişide iştahsızlık, mide ekşimesi, titreme ve çarpıntı gibi belirtiler görülebilir. Ayrıca, yüzde kızarma, vücutta şişkinlik ve göz çevresinde şişlik gibi fiziksel belirtiler de ortaya çıkabilir. Alkol kullanımı aynı zamanda tekrarlayan yaralanmalara ve azalmış cinsel isteğe (libido) de neden olabilir.
Tütün Kullanımı:
- Lekeli dişler, dudakta kararma, fibroz izleri
- Öksürük, hırıltılı nefes darlığı, kötü kontrol edilen hipertansiyon
Örnek: Tütün kullanımının belirtileri arasında lekeli dişler, dudakta kararma ve fibroz izleri bulunabilir. Aynı zamanda öksürük, hırıltılı nefes darlığı ve kötü kontrol edilen yüksek tansiyon gibi solunum ve dolaşım sistemi problemleri de ortaya çıkabilir.
Esrar Kullanımı:
- Kızarmış gözler / kanlı görünüm
- İştah artışı
- Kaygı, yoksunluk, işlevsellikte azalma
- Uykulu, uyuşuk ve sinirli olma
- Kötü koku
Örnek: Esrar kullanımına bağlı olarak gözlerde kızarma veya kanlı görünüm gözlemlenebilir. Ayrıca iştah artışı, kaygı, yoksunluk hissi, işlevsellikte azalma ve uyku hali gibi belirtiler de ortaya çıkabilir. Kötü koku da esrar kullanımının bir göstergesi olabilir.
Enjekte Edilebilir İlaç Kullanımı:
- Damar çizgisi boyunca iyileşmiş izler
- Venöz apseler
- İzleri kıyafetlerin altına saklamaya çalışmak
Örnek: Enjekte edilebilir ilaç kullanımının belirtileri arasında damar çizgisi boyunca iyileşmiş izler ve venöz apseler bulunabilir. Bu tür izleri saklamak için kişinin kıyafetlerin altına saklanma eğilimi gösterebileceği de dikkate alınmalıdır.
Reçeteli İlaç Kullanımı:
- Sedatif/hipnotik reçetesi için tekrarlayan istek
- Uyku bozukluğu
- Uyuşukluk, sinirlilik
Örnek: Reçeteli ilaç kullanımının belirtileri arasında sedatif veya hipnotik ilaçların tekrarlayan şekilde istenmesi, uyku bozuklukları, uyuşukluk ve sinirlilik gibi durumlar gözlenebilir.
