Yalan, bir diğer kişiyi aldatmak amacıyla gerçeğe aykırı söylenen söz olarak tanımlanmıştır. Yalan söyleme davranışı ile ilgili psikolojinin yanı sıra sosyoloji, ekonomi alanlarında da çeşitli araştırmalar vardır. Yalan söylemek çeşitli nedenlerden kaynaklanan bir davranıştır. İsanlar kendilerini tehdit altında hissettiklerinde ve olması muhtemel sonuçlardan kaçınmak istediklerinde yalan söyleme davranışında bulunabilirler.
Robert Feldman’a (Professor of Psychological and Brain Sciences) göre yalan söyleme davranışı benlik saygısı ile alakalıdır. Benlik saygısının tehdit altında olduğunu hisseden insanlar yalan söyleme davranışını daha sık gösterdiklerini ifade etmiştir.
İnsanlar olası sonuçlardan kaçınmak istediklerinde yalan söyleyebilirler. Kişinin hayatında yaptığı ya da gizlemek istediği bazı şeylerden dolayı diğer insanlara yalan söylemesi ihtimal dahilindedir. Örnek vermek gerekirse kırdığı vazodan dolayı cezalandırılması muhtemel olan çocuk, bu suçu başkasına atabilir.
Bu durum kişinin hayatta kalmaya dayalı olan ilkel dürtülerinden birisidir. Ciddi bir eylemde bulunan kişi yaşamını olumsuz etkilemesin diye bu eylemi saklayabilir, şeklini değiştirebilir ya da inkar edebilir.
Diğer insanlara uyum sağlamak amacıyla söylenen yalanlar vardır. Başka kişilerin bizi kabul etmesi amacıyla gerçek hislerimizi, sevdiğimiz ya da sevmediğimiz şeyleri olduğu gibi aktarmaktan kaçınmamız buna örnek verilebilir. Örneğin romantik ilişkisinde son zamanlarda sorun olan birisinin sevmediği bir faaliyeti seviyormuşçasına yapmasıdır.
Başkalarını korumak için yalan söylemek; Diğer insanların incinmesini ya da faydasına olacak şekilde yalan söyleyebiliriz. Burada sevilen kişiyi koruma düşüncesi ile hareket ederiz. Bildiğiniz bir olayı yanlış ve çarpıtarak anlatmak, birisi hakkında gerçek dışı ifadeler kullanmak (gerek olumlu gerek de olumsuz) başkalarını korumak için söylenecek yalanlardır. Somutlaştırmak gerekirse, bir arkadaşınız için sorun olacak bir eylemini gizlemek ya da lehine olması için olduğundan daha iyi anlatılması bu durum için örnek verilebilir.
Yalan Söyleme Davranışı ile İlgili Çeşitli Araştırmalar
Hample tarafından 1980 yılında yapılan araştırmada, yalan davranışının sosyal veya ekonomik açıdan kişinin kendisini koruması ihtiyacından ileri geldiği öne sürülmüştür. Turner ve arkadaşları ise görünüşü kurtarmak, sosyal ilişkileri yönlendirmek, çatışmayı önlemek, güce ulaşmak ve başkalarını etkilemek amacı ile yalan söyleme davranışında bulunulduğunu ifade etmiştir. Öte yandan Lippard, kazanç elde etmek, eldekileri korumak, birlikteliği devam ettirmek veya bitirmek gibi çeşitli amaçlar ile yalan söyleme davranışına başvurulduğunu ifade etmiştir.
Araştırmalardan anlaşılacağı üzere insanlar çeşitli nedenler ile yalan söyleme davranışında bulunmaktadır. Ele alınması gereken nokta ise kültürlerin yalan söyleme davranışına karşı geliştirdikleri katı tutumlar olabilir. Bazı toplumlarda, çeşitli durumlarda söylenecek bazı yalanların kabul edilebilirliği varken, bazı toplumlar ise bu durumda daha katı tutumlara sahip olabilmektedir.
Öte yandan bazı durumlarda ise insanlar yalan söyleme davranışına yönelebilirler. Çeşitli durumlarda insanlar yalan söylemeyi, gerçeği söylemeye göre daha kabul edilebilir bulmaktadırlar. Yalan söyleme davranışına karşı insanların geliştirdikleri tutumlar bir bakıma toplumsal yaklaşımlardan da ileri gelebilmektedir.
