Sosyal Rol Kuramı, Eagly tarafından ortaya atılmış bir kuram olup “davranışın bireyin içinde bulunduğu toplum, kültür öğelerinin veya toplumun verdiği sosyal rollerle şekilleneceği” tezini savunur. Kurama göre kadın ve erkek toplum içinde farklı rollere sahiptir. Toplumsal hiyerarşide erkekle daha yüksek konuma sahip olduğu için kadın ve erkeklerin birbirinden beklentileri açısından farklılıklar vardır. Bu farklılıklar da farklı sosyal rolleri ve cinsiyetler arasında farklılıkları meydana getirmektedir. Connell (1998: 79)’e göre sosyal rol kuramı, bireylerin belirli toplumsal ilişkilere yerleştirilmesini betimlemek üzere onlara basit bir çerçeve sunar. (Akgül Gök, İl, 2017) Erkek ve kadınlar sosyal rollerini öğrenerek kuşaktan kuşağa aktarırlar.
Sosyal rol kuramı, toplumsal cinsiyete ilişkin rollerin üstlenilmesini sosyobiyolojik kurama karşı bir açıklama getirerek ele almaktadır. Bir grup insan her zaman belirli aktiviteleri yaparken gözleniyorsa, gruptaki insanların o aktivite için yetenek taşıdıklarına inanılmaktadır. Çoğu kültürde çocuk bakımının kadınlar tarafından üstlenildiği durumundan yola çıkarak, kadınların çocuk büyütmede yetenekli olduğu, şefkatli, sıcak, bakım verici gibi özelliklerinin olduğunu düşünmek kolaylaşmaktadır. Erkeklerin de çocuk bakımı açısından yetersiz özelliklere sahip olduğu düşünülmektedir. Sosyal rol kuramının (ya da bu kuramın açıklamalarını da içeren sosyal yapı yaklaşımının), değişen sosyoekonomik koşullar altında cinsiyet farklılıklarının da değişebileceğini göz önünde tuttuğu söylenebilir (Dökmen, 2004, akt. Arıcı, 2011).
Evrimsel Psikoloji, Charles Darwin tarafından ortaya atılan evrim teorisinden yola çıkarak, bellek algı, dil vb. psikolojik özelliklerin evrimsel bakış açısıyla incelendiği bilim dalıdır. Evrimsel psikoloji, psikolojik özelliklerin oluşumunda uyum, doğal seçilim, cinsel seçilim gibi etmenlerin işlevsel sonuçlarını bulmaya çalışır. Buna örnek vermek gerekirse kadınların eş seçimi yaptığı ve erkeklerin de seçilen taraf olduğu durumunu ele alabiliriz. Kadınların daha güçlü bir erkeği seçmesinin nedeni, hamilelik sürecini yaşayacağı ve daha sonrasında çocuk bakımı üstleneceği, kısacası bir yatırım yapması durumudur. Bu yatırıma karşılık daha güçlü bir eş seçmek ister. Erkek bireyler de daha güçlü özelliklere sahip olmak için mücadele eder (daha iyi bir finansal durum, iyi bir meslek vb.).
Buss tarafından yapılan bir araştırmaya göre 37 ülkeden toplanan veriler ışığında; kadınlardan daha çok erkekler, ev işlerinde becerikli olmak ve fiziksel çekicilik ararlar, erkeklerden daha çok kadınlar da, daha iyi ekonomik imkanlara sahip olmayı ararlar.
Evrimsel açıklamaya göre kadın ve erkekler, kendi cinsiyetlerine göre birbirlerinden farklı yönde evrimleşirler. Bu durum da farklı sosyal roller ve farklı psikolojik durumlara sahip olma sonucunu beraberinde getirir. Evrim psikologları, insanların ilk dönemlerinden itibaren üremedeki farklı roller nedeniyle her iki cinsiyetin de farklı çevresel baskılar yaşadıklarını, bunun sonucunda da cinsiyete özgü evrim mekanizmalarının oluştuğunu söylemektedirler. Sorunların çözümünde kullanılan mekanizmalar da cinsiyetlere özgü farklı davranışları beraberinde getirdi. Sosyal rol kuramına göre ise, toplum içinde farklı rollere sahip olan kadın ve erkeklerin uyum sağlamak amacıyla psikolojik farklılıklar gösterdiğini ileri sürer. Kurama göre, cinsiyeler arasında işbölümü, kadın ve erkeklerin sosyal sınırları cinsiyetler arasında farklılıklara yol açmaktadır.
Sosyal rol kuramı, genetik farklılıkların da önemini göz ardı etmez. Erkeğin fiziksel gücünün daha yüksek olması, kadının çocuk doğurması ve çocuğun yaşamının ilk döneminde emzirmesi kuram için önemlidir. Genetik özelliklerin getirdiği bazı özellikler, sosyal kurumlar, kültür, toplumun ihtiyaçları ile birleşerek bir işbölümüne yol açmıştır. İşbölümü de farklı cinsiyet rolleri kazandırmaya başlamıştır. Genetik özellikler; erkeğin gelir sağlayıcı işler yapabilmesi, kadının da yemek pişirmek gibi özelliklerini geliştirip her iki cinsiyetinde çocuklarına bu işbölümünü aktarmasına neden olmuştur. Cinsiyete özgü paylaşılan işler artık cinsiyet rollerini oluşturmuştur; “ev kadını”, “ailesini geçindiren” rolleri cinsiyetler arasındaki özellikleri de farklılaştırmaya başlar.
Kaynaklar ve İleri Okumalar
- Akgül Gök, F., İl, S. (2017), Evli Kadın ve Erkeklerin Toplumsal Cinsiyet Rolleriyle İlgili Algılarının Aile İşlevlerine Yansıması, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, s.523-533
- Arıcı, F. (2011), Üniversite Öğrencilerinde Toplumsal Cinsiyet Rollerine İlişkin Algılar ve Psikolojik İyi Oluş, Yüksek Lisans Tezi, Ankara
- https://evrimagaci.org/evrimsel-psikoloji-nedir-5191
- https://tr.wikipedia.org/wiki/Evrimsel_psikoloji
- http://www.ontodergisi.com/evrimsel-psikolojiye-kisa-bir-bakis/
